Zapomniane ślady społeczności ewangelickiej
we Włocławku i okolicach,
czyli
historia powstania lapidarium...
Historia ewangelicyzmu na Kujawach była do tej pory obiektem niewielu badań i publikacji. Dzięki wydarzeniom z przełomu lat 2011/2012 sytuacja ta uległa zmianie.
Grupa wolontariuszy - słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku przy centrum Kształcenia Ustawicznego nr 1 we Włocławku postanowiła dokonać rzeczy niezwykłej - odkryć zapomniane dziś ślady społeczności ewangelickiej i wydobyć z ludzkiej niepamięci te już nieliczne dziś pozostałości po danych osadnikach, rzemieślnikach, kupcach i fabrykantach zamieszkujących miasto Włocławek i jego okolice.
A wszystko zaczęło się prozaicznie - od wielkiego sprzątania w kościele... Na przełomie 2008 i 2009 roku parafia we Włocławku przygotowywała swoją świątynię do generalnego remontu wnętrza. Ze względu na zakres prowadzonych prac trzeba było dużo dokładniej niż zwykle oczyścić wszystkie zakamarki kościoła, nawet te, do których nie wchodziło się przez ostatnich kilkanaście / kilkadziesiąt lat. Na poddaszu kościoła znaleziono wówczas blisko 150 starych, metalowych tablic trumiennych pochodzących z lat 1840 - 1890. Część z nich była już całkowicie nieczytelna, ale na większości z nich - około 120 sztukach, zachowały się wyraźne po dzień dzisiejszy inskrypcje zawierające imiona, nazwiska, daty (a czasem i miejsca) urodzin i śmierci ewangelików żegnanych po raz ostatni w ich ziemskiej drodze w murach włocławskiej świątyni.
Ewangelicy włocławscy - kupcy, rzemieślnicy, fabrykanci kształtowali od początku XIX nową sytuację na rynku pracy, a jednocześnie dawali świadectwo dobrze pojętego kapitalizmu połączonego z wartościami sprawiedliwości społecznej. Dysponując dostępem do nowoczesnych technologii, zakładali swoje zakłady na terenie miasta, dając zatrudnienie wielu setkom robotników. Wprowadzali nowoczesne rozwiązania socjalne (łaźnie dla rodzin robotników, przyzakładowe przedszkola).
Odkrycie tych i innych śladów życia i działalności ewangelików postawili sobie za cel uczestnicy projektu. Dzięki inicjatywie i zaangażowaniu p. Izabeli Drozd, słuchaczki Uniwersytetu Trzeciego Wieku we Włocławku, wraz z ogłoszeniem przez Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „ę” i Polsko-Amerykańską Fundację Wolności konkursu dotacyjnego „Seniorzy w akcji”, rozpoczęły się zakrojone na szeroką skalę prace projektowe.
Pierwszym ich etapem było dokładne skatalogowanie i opisanie odnalezionych tablic trumiennych. Setki godzin spędzone w archiwum nad polskimi i rosyjskimi aktami zgonów umożliwiły odkrycie nieznanych do tej pory szczegółów życia tych ewangelików. Kim byli, gdzie mieszkali, skąd pochodzili, czym zajmowali się na co dzień i jakie mieli rodziny. 
Kolejny etap prac był o wiele trudniejszy. Uzbrojeni w aparaty fotograficzne, ze skąpą wiedzą, ale wielką wolą odkrycia zapomnianych śladów historii, uczestnicy projektu objechali niemal wszystkie miejscowości należące do powiatu włocławskiego, gdzie na terenach podległych gmin znajdowały się kiedyś ewangelickie cmentarze. Przejęte przez Skarb Państwa po II Wojnie Światowej, zapomniane, zdewastowane, zarośnięte, opuszczone stanowią dziś przygnębiające świadectwo niełatwych losów kujawskich protestantów. Nieraz spotkaliśmy się z tym, że same nawet urzędy gmin lub sołectwa nie wiedzą po dzień dzisiejszy, że na ich terenie znajdują się takie obiekty. Można wtedy było liczyć na przysłowiowy "łut szczęścia" szukając cmentarza na najbardziej zarośniętym wzgórzu w okolicy lub pytając najstarszych mieszkańców danej miejscowości. Odnaleziono łącznie i udokumentowano stan 46 cmentarzy w 14 gminach.
Kolejny etap projektu możliwy był dzięki bliskiej współpracy z PTTK oraz Włocławską Informacją Turystyczną. Opracowano dwie nowe trasy turystyczne po Włocławku. Pierwsza z nich "Śladami ewangelickich fabrykantów" przypomina o miejscach niegdyś związanych z rozwojem włocławskiego przemysłu. Druga - "Śladami Ludwika Bauera" przypomina życie i zasługi tego niezwykłego członka parafii ewangelickiej, prezesa Rady Parafialnej, ale przede wszystkim - przedsiębiorcy, społecznika i filantropa, pierwszego prezydenta miasta, odznaczonego orderem Polonia Restituta.
Zwieńczeniem wszystkich prac, w dniu 13.06.2012r. było uroczyste otwarcie lapidarium - stałej wystawy tablic trumiennych w przykościelnej kaplicy. Znalazły się w niej wybrane tablice, wraz z odpisem aktów zgonów, opisy tras turystycznych oraz mapa powiatu ze wszystkimi cmentarzami. Całość przeprowadzonych prac została ujęta w dwóch publikacjach - albumie i przewodniku, które stanowią dokumentację przeprowadzonych działań, a jednocześnie mogą stanowić zachętę do poszukiwania innych zapomnianych śladów historii.
Parafia we Włocławku nie tylko odzyskała część swojej historii, ale przyczyniła się także do wzbogacenia historii i teraźniejszości samego miasta i regionu.
Udało się dokonać rzeczy niezwykłej. Część historii przestala być anonimowa. To już nie "jacyś" ludzie, "kiedyś" tworzyli lokalną parafię i budowali nasze miasto. Możemy ich dziś nazwać po imieniu, możemy przypomnieć ich zasługi, możemy składać dobre świadectwo o ich wierze i zaangażowaniu.
Lapidarium stanowi dziś ważny punkt na trasie wielu wycieczek, jest też wspaniałym świadectwem ekumenicznej, ponadwyznaniowej współpracy wielu osób i instytucji.
Więcej informacji o projekcie: www.projekt.wutw.org
Lapidarium ewangelików włocławskich
zwiedzanie: kontakt telefoniczny z Parafią: (54) 411 38 55
lub: wloclawek@luteranie.pl
